درمان EMDR چیست

در سال‌های اخیر، نام درمان EMDR بیش از گذشته در میان روان‌شناسان، درمانگران و حتی شبکه‌های اجتماعی شنیده می‌شود. اگر با اضطراب، تجربه‌های دردناک گذشته یا حتی خاطرات آزاردهنده‌ دست‌وپنجه نرم کرده باشید، احتمالاً کسی به شما توصیه کرده این روش درمانی را امتحان کنید. اما EMDR دقیقا چیست؟ چه تفاوتی با درمان‌های معمول دارد و چرا گفته می‌شود حتی یک جلسه‌ آن می‌تواند تأثیر عمیقی داشته باشد؟

EMDR که مخفف "درمان از طریق بازفرآوری و پردازش چشم‌حرکتی" است، روشی علمی و مبتنی بر پژوهش برای کمک به افرادی‌ست که تجربه‌های آسیب‌زا یا تنش‌های حل‌نشده روانی دارند. این شیوه، برخلاف تصور عمومی، فقط بر "صحبت‌کردن" تکیه ندارد، بلکه با کمک تحریک دوطرفه مغز، به بازپردازش اطلاعات دردناک در ذهن کمک می‌کند. در این مقاله به‌زبان ساده توضیح می‌دهیم روش EMDR چیست، چگونه عمل می‌کند، برای چه کسانی مناسب است و چرا بسیاری از متخصصان آن را یکی از موثرترین درمان‌ها برای اختلال استرس پس از سانحه (ptsd) و آسیب‌های روانی می‌دانند.

درمان EMDR چیست

درمان EMDR مخفف عبارت Eye Movement Desensitization and Reprocessing به معنی «حساسیت‌زدایی و بازپردازش از طریق حرکت چشم» است. این روش یک شیوه‌ی درمانی علمی و ساختارمند است که برای کمک به افراد در پردازش و درمان خاطرات آسیب‌زا و تجربیات ناراحت‌کننده گذشته طراحی شده است. EMDR نخستین بار در دهه ۱۹۸۰ توسط روانشناسی به نام «فرانسیس شاپیرو» معرفی شد و از آن زمان تاکنون، به یکی از روش‌های معتبر و پرکاربرد در درمان اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)، اضطراب، فوبیا، و دیگر مشکلات هیجانی تبدیل شده است.

در این نوع درمان، فرد در حالی‌که روی یک خاطره یا احساس ناراحت‌کننده تمرکز دارد، هم زمان تحریک دوطرفه مغز را تجربه می‌کنکه معمولاً به‌صورت حرکت سریع چشم‌ها از چپ به راست (تحت راهنمایی درمانگر)، صداهای متناوب یا ضربه‌های لمسی انجام می‌شود. این تحریک، به مغز کمک می‌کند تا اطلاعات هیجانی حل‌نشده را پردازش کند، به‌گونه‌ای که دیگر احساس دردناک، تهدید یا شرم ناشی از آن، زندگی امروز فرد را مختل نکند. یکی از جذاب‌ترین ویژگی‌های EMDR این است که در بسیاری از موارد، به‌سرعت و با عمق زیاد می‌تواند اثرات مثبت بر جای بگذارد، حتی زمانی که فرد سال‌ها درگیر یک خاطره‌ی آسیب‌زا بوده است.

 

 

EMDR چگونه عمل می کند

در درمان EMDR، کلید اصلی، تحریک دوطرفه مغز است که معمولا با حرکت سریع چشم‌ها از یک سمت به سمت دیگر انجام می‌شود، هرچند گاهی صداهای متناوب یا ضربات لمسی جایگزین می‌شوند. وقتی فرد با کمک درمانگر روی یک خاطره یا احساس دردناک تمرکز می‌کند و همزمان این تحریک‌ها را تجربه می‌کند، مغز فرصت می‌یابد تا اطلاعات هیجانی ناگفته و حل نشده را به شیوه‌ای جدید پردازش و سازمان‌دهی کند.

این فرآیند باعث می‌شود که پیوندهای عصبی مرتبط با خاطرات آسیب‌زا تجدید ساختار شوند و شدت هیجانات منفی کاهش یابد. به عبارتی، مغز به طور طبیعی مانند وقتی که در خواب REM است، می‌تواند خاطرات را بازبینی کند و آن‌ها را از حالت آزاردهنده خارج کند. در نتیجه، فرد کمتر تحت تاثیر آن خاطره قرار می‌گیرد و یاد می‌گیرد که آن را به صورت آگاهانه و بدون بار عاطفی شدید، به یاد بیاورد.

از سوی دیگر، EMDR به ایجاد سازگاری بیشتر بین بخش‌های مختلف مغز کمک می‌کند؛ به طوری که خاطرات ناگوار در حافظه بلندمدت به شکل سالم‌تری ذخیره می‌شوند و فرد می‌تواند با آن‌ها با آرامش بیشتری مواجه شود. به همین دلیل است که این روش اغلب به عنوان یک روش سریع و اثربخش در درمان اختلالات مرتبط با تروما و استرس روانی شناخته می‌شود.

EMDR برای چه افرادی مناسب است

EMDR به طور خاص برای افرادی طراحی شده که از تجربه‌های آسیب‌زا و خاطرات دردناک گذشته رنج می‌برند و این خاطرات هنوز بر زندگی روزمره آن‌ها تاثیر منفی می‌گذارند. در ادامه بیشتر توضیح داده شده است.

افرادی با تجربه آسیب‌زا و تروما

افرادی که خاطرات و تجربه‌های آسیب‌زا مانند تصادف، خشونت، سوءاستفاده یا بلایای طبیعی دارند، اغلب با مشکلات روانی جدی روبرو می‌شوند که زندگی روزمره‌شان را تحت تاثیر قرار می‌دهد. این افراد ممکن است دچار اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) شده باشند که خاطرات دردناک در ذهنشان به صورت مزمن تکرار می‌شود و باعث اضطراب، کابوس و حساسیت‌های بیش از حد نسبت به موقعیت‌های خاص می‌گردد. EMDR به عنوان روشی موثر، به آن‌ها کمک می‌کند تا این خاطرات را بازپردازش کرده و بار عاطفی ناشی از آن‌ها کاهش یابد.

همچنین، افرادی که در شرایطی مانند سوگ و از دست دادن عزیزان یا جدایی‌های عاطفی عمیق قرار گرفته‌اند، ممکن است احساس غم و رنج شدیدی داشته باشند که به مرور زمان مانع از بازگشت به زندگی طبیعی می‌شود. EMDR می‌تواند به آن‌ها کمک کند تا این احساسات سنگین را بهتر مدیریت کنند و با فرآیند پذیرش و تسکین عاطفی، به سمت بهبود روانی حرکت کنند.

افراد مبتلا به اختلالات اضطرابی

اختلالات اضطرابی یکی از رایج‌ترین مشکلات روانی هستند که افراد را درگیر نگرانی‌های بیش از حد، ترس‌های غیرمنطقی و حملات ناگهانی ترس می‌کنند. EMDR برای کسانی که دچار اضطراب مزمن هستند، می‌تواند با بازپردازش خاطرات یا موقعیت‌هایی که باعث شروع این اضطراب شده‌اند، به کاهش این احساسات کمک کند و آرامش بیشتری به فرد بازگرداند. همچنین، افرادی که حملات پانیک دارند و ناگهان دچار علائم جسمانی ترس می‌شوند، می‌توانند با کمک این روش واکنش‌های خود را کنترل کنند.

فوبیا یا ترس‌های شدید و غیرمنطقی نسبت به اشیاء یا موقعیت‌های خاص نیز با EMDR قابل درمان هستند. این روش به فرد اجازه می‌دهد تا به آرامی و در یک محیط امن، ترس خود را بازبینی و بازسازی کند تا در نهایت این واکنش‌های هیجانی کاهش یافته و فرد بتواند بدون ترس با موقعیت‌های مشکل‌ساز مواجه شود.

افرادی با مشکلات خلقی و روانی

برای کسانی که دچار افسردگی مقاوم به درمان هستند، یعنی آن‌هایی که با دارو یا درمان‌های سنتی بهبود نیافته‌اند، EMDR می‌تواند گزینه‌ای موثر باشد. این روش به بازکردن گره‌های هیجانی و خاطرات منفی که ممکن است زیرساخت افسردگی باشند کمک می‌کند تا فرد بتواند آرامش روانی بیشتری کسب کند و روند بهبود را سریع‌تر طی کند. همچنین، افرادی که تحت استرس‌های مزمن یا مشکلات پیچیده روابطی هستند، ممکن است بار روانی سنگینی داشته باشند که EMDR می‌تواند با تسهیل پردازش این بارها به آن‌ها کمک کند.

این روش درمانی به شکلی عمل می‌کند که نه تنها باعث کاهش علائم روانی می‌شود، بلکه مهارت‌های مقابله‌ای و توانمندی‌های فرد را نیز ارتقا می‌دهد. به این ترتیب، فرد قادر خواهد بود بهتر با مشکلات روانی و عاطفی خود مواجه شود و کیفیت زندگی‌اش بهبود یابد.

موارد احتیاط

در حالی که EMDR برای بسیاری از افراد مفید است، برخی از گروه‌ها باید با احتیاط و تحت نظارت دقیق از این روش استفاده کنند. افرادی که دچار اختلالات شدید روانی مثل روان‌گسیختگی یا مشکلات شناختی جدی هستند، ممکن است در مواجهه با خاطرات آسیب‌زا به دلیل پیچیدگی وضعیت روانی‌شان، نیاز به ارزیابی تخصصی داشته باشند. در این موارد، درمانگر باید با دقت تشخیص دهد که آیا EMDR مناسب است یا خیر.

همچنین، آمادگی روانی فرد برای پذیرش و مواجهه با خاطرات و احساسات دشوار، یکی از پیش‌شرط‌های موفقیت درمان EMDR است. کسانی که در شرایط روانی شکننده یا بحران هستند، ممکن است نیاز به مراحل آماده‌سازی و حمایت‌های بیشتری داشته باشند تا بتوانند از این درمان به بهترین شکل بهره‌مند شوند.

مراحل درمان EMDR چیست

درمان EMDR معمولا در چند مرحله سازمان‌دهی می‌شود که هر کدام هدف مشخصی دارند تا فرآیند درمان به صورت اصولی و موثر پیش برود. در ادامه مراحل را مشاهده می‌کنید.

ارزیابی و آمادگی

در این مرحله اولیه، درمانگر با مراجعه‌کننده درباره تاریخچه زندگی، مشکلات روانی و تجربه‌های آسیب‌زا صحبت می‌کند تا دید کاملی نسبت به وضعیت فرد به دست آورد. این ارزیابی کمک می‌کند تا اهداف درمان مشخص شود و درمانگر بتواند برنامه‌ای مناسب و شخصی‌سازی شده طراحی کند. همچنین بررسی می‌شود که آیا فرد آمادگی لازم برای انجام درمان EMDR را دارد یا خیر.

در کنار ارزیابی، تکنیک‌های مدیریت استرس و آرام‌سازی به مراجعه‌کننده آموزش داده می‌شود. این مهارت‌ها به فرد کمک می‌کند تا در طول جلسات درمان، هنگام مواجهه با خاطرات دردناک و هیجانات شدید، بتواند خود را کنترل کند و از بروز اضطراب یا ناراحتی بیش از حد جلوگیری نماید. آماده‌سازی روانی، یکی از کلیدهای موفقیت در درمان EMDR است.

شناسایی هدف درمانی

در این مرحله، درمانگر و مراجعه‌کننده با هم کار می‌کنند تا خاطره یا تجربه‌ای که بیشترین تاثیر منفی را روی فرد داشته است، شناسایی کنند. این خاطره ممکن است شامل تصویر ذهنی، احساسات و افکار مرتبط باشد که فرد هنوز از لحاظ هیجانی با آن درگیر است. تمرکز بر این خاطره باعث می‌شود درمان متمرکز و مؤثر باشد.

در کنار این، درمانگر از مراجعه‌کننده می‌خواهد که احساسات منفی و افکار خود را در رابطه با این خاطره بیان کند. این اطلاعات به درمانگر کمک می‌کند تا برنامه درمانی را به گونه‌ای تنظیم کند که هدفمند و با کمترین آسیب هیجانی، فرآیند بازپردازش آغاز شود. این مرحله اهمیت زیادی در موفقیت کل درمان دارد.

تحریک دوطرفه و تمرکز روی خاطره

در این مرحله، مراجعه‌کننده همزمان با تمرکز روی خاطره آسیب‌زا، تحریک دوطرفه را تجربه می‌کند که معمولا به صورت حرکت سریع چشم‌ها از یک سمت به سمت دیگر انجام می‌شود. گاهی صداهای متناوب یا ضربات لمسی جایگزین حرکت چشم می‌شوند. این تحریک باعث فعال شدن دو نیمکره مغز و تسهیل پردازش اطلاعات می‌شود.

این فرآیند به مغز کمک می‌کند تا خاطره را به شیوه‌ای جدید بازبینی کند و بار هیجانی و منفی آن کاهش یابد. تحریک دوطرفه، عملکرد طبیعی مغز را در مرحله خواب REM شبیه‌سازی می‌کند که مغز در آن زمان اطلاعات را بازپردازش می‌کند. به همین دلیل، این روش باعث تسریع در درمان می‌شود و خاطره دردناک به تجربه‌ای کمتر تهدیدکننده تبدیل می‌گردد.

بازپردازش و تثبیت

در این مرحله، خاطره آسیب‌زا به شکل جدیدی در ذهن فرد تثبیت می‌شود که کمتر دردناک و آزاردهنده است. درمانگر به مراجعه‌کننده کمک می‌کند تا برداشت‌های مثبت‌تر و سازنده‌تری از خاطره شکل دهد. این بازنگری باعث می‌شود فرد بتواند با خاطره به صورت آگاهانه و بدون بار هیجانی شدید مواجه شود.

این بازپردازش، یک فرآیند روان‌شناختی است که به فرد اجازه می‌دهد خاطرات گذشته را به عنوان بخشی از زندگی بپذیرد، بدون آنکه تحت تاثیر احساسات منفی شدید قرار گیرد. تثبیت این خاطره به بهبود سلامت روانی کمک کرده و مهارت‌های مقابله‌ای فرد را تقویت می‌کند.

ارزیابی مجدد و پایان جلسه

در پایان هر جلسه، درمانگر پیشرفت و تغییرات مراجعه‌کننده را ارزیابی می‌کند تا میزان کاهش بار هیجانی خاطره و بهبود روانی مشخص شود. این ارزیابی به درمانگر کمک می‌کند تا برنامه جلسات بعدی را متناسب با نیازهای فرد تنظیم کند و در صورت لزوم اهداف جدیدی را تعیین نماید.

همچنین در این مرحله، مراجعه‌کننده فرصتی دارد تا احساسات و تجربیات خود از جلسه را بیان کند و هرگونه نگرانی یا سوالی را مطرح کند. این بازخورد باعث می‌شود درمانگر بتواند روند درمان را بهبود بخشد و اطمینان حاصل کند که مراجعه‌کننده در مسیر بهبودی قرار دارد.

فواید روش  EMDR نسبت به درمان های دیگر چیست

روش EMDR به دلیل سرعت و اثربخشی بالایش نسبت به بسیاری از درمان‌های روان‌شناختی سنتی، یکی از روش‌های محبوب درمان تروما و اختلالات روانی مرتبط شناخته می‌شود. برخلاف روش‌هایی که ممکن است نیازمند جلسات طولانی‌مدت و گفت‌وگوی عمیق درباره خاطرات دردناک باشند، EMDR با تحریک دوطرفه مغز، فرآیند بازپردازش خاطرات را تسریع می‌کند و در مدت زمان کوتاه‌تری به کاهش بار هیجانی کمک می‌کند. این ویژگی باعث می‌شود بیماران سریع‌تر احساس بهبود و تسکین کنند.

یکی دیگر از فواید EMDR، تمرکز مستقیم بر خاطرات و احساسات ناخوشایند است بدون آنکه فرد مجبور باشد بارها و بارها آن‌ها را به شکل شفاهی بازگو کند. این موضوع برای افرادی که صحبت درباره تجربه‌های آسیب‌زا برایشان دشوار یا طاقت‌فرساست، بسیار کمک‌کننده است. همچنین، EMDR به شکلی ساختاریافته و مرحله‌ای پیش می‌رود که موجب کاهش ریسک تشدید علائم در طول درمان می‌شود.

علاوه بر این، این روش نه تنها علائم روانی را کاهش می‌دهد، بلکه باعث تقویت توانمندی‌های مقابله‌ای و بهبود سلامت کلی روانی فرد می‌شود. این روش به افراد کمک می‌کند تا با خاطرات و احساسات خود ارتباط جدید و سالم‌تری برقرار کنند و به مرور زمان، مهارت‌های مقابله‌ای و تاب آوری‌شان افزایش یابد. این مزیت EMDR را به یک گزینه درمانی جامع و موثر تبدیل کرده است که در کنار کاهش علائم، به بهبود پایدار کیفیت زندگی نیز کمک می‌کند.

 

 

سوالات متداول

1- درمان EMDR چیست؟

که مخفف درمان از طریق بازفرآوری و پردازش چشم حرکتی است، روشی علمی و مبتنی بر پژوهش است که در متن مقاله شرح داده شده است.

2- EMDR چگونه عمل می کند؟

در درمان EMDR، کلید اصلی، تحریک دوطرفه مغز است که معمولا با حرکت سریع چشم ها از یک سمت به سمت دیگر انجام می شود که در متن مقاله توضیح داده شده است.

3- EMDR برای چه افرادی مناسب است؟

EMDR به طور خاص برای افرادی طراحی شده که از تجربه های آسیب زا و خاطرات دردناک گذشته رنج می برند که در متن مقاله توضیح داده شده است.