اختلال بدشکلی بدن

آیا تا به حال کسی را دیده‌اید که با وجود ظاهر معمولی یا حتی جذاب، مدام از چهره یا بدن خود انتقاد کند؟ یا شاید خودتان بارها در آینه خیره شده‌اید و روی نقصی تمرکز کرده‌اید که دیگران اصلا متوجه آن نمی‌شوند. این افکار آزاردهنده ممکن است نشانه‌ای از اختلال بدشکلی بدن (BDD) باشند؛ مشکلی روانشناختی که در آن فرد به شکلی وسواس گونه و مخرب، بر روی ایرادهای خیالی یا اغراق شده در ظاهر خود تمرکز می‌کند.

اختلال بدشکلی بدن، چیزی فراتر از نارضایتی ساده نسبت به ظاهر است. این اختلال می‌تواند اعتماد به نفس فرد را نابود کند، روابط اجتماعی را مختل کرده و کیفیت زندگی را به شدت کاهش دهد. افراد مبتلا اغلب زمان زیادی را صرف نگاه کردن در آینه، پوشاندن "نقص‌ها"، یا حتی اقدام به جراحی‌های غیرضروری می‌کنند. در این مقاله، به زبان ساده و علمی بررسی می‌کنیم که اختلال بدشکلی بدن چیست، چه علائمی دارد، چگونه تشخیص داده می‌شود و چه راه‌هایی برای درمان آن وجود دارد.

اختلال بدشکلی بدن چیست

اختلال بدشکلی بدن (Body Dysmorphic Disorder یا BDD) یک اختلال روانی است که در آن فرد به شکل وسواس‌گونه‌ای درباره یک یا چند نقص ظاهری که اغلب برای دیگران قابل مشاهده یا اهمیت نیست نگرانی شدید دارد. این نگرانی می‌تواند به صورت تمرکز افراطی بر بخش خاصی از بدن مانند بینی، پوست، مو، دندان، قد یا اندام بروز پیدا کند. در بسیاری از موارد، "نقص" مورد نظر بسیار جزئی است یا اصلا وجود خارجی ندارد، اما فرد مبتلا آن را بسیار بزرگ، زشت یا غیرقابل تحمل تصور می‌کند.
افراد دچار BDD اغلب ساعت‌ها در آینه به خود خیره می‌شوند، مدام خود را با دیگران مقایسه می‌کنند، سعی می‌کنند ظاهر خود را با آرایش یا لباس خاص بپوشانند، یا حتی به فکر انجام عمل‌های زیبایی متعدد می‌افتند. این درگیری ذهنی می‌تواند باعث اضطراب شدید، افسردگی، کاهش عملکرد شغلی و اجتماعی و حتی ایزولاسیون اجتماعی شود. نکته مهم اینجاست که اختلال بدشکلی بدن با اعتماد به‌نفس پایین یا نارضایتی گاه‌ به‌ گاه از ظاهر فرق دارد؛ این اختلال یک بیماری روانی بالینی است که نیاز به تشخیص و درمان حرفه‌ای دارد.

حتما بخوانید: بی اشتهایی کودکان

 

 

علائم اختلال بدشکلی بدن چیست

اختلال بدشکلی بدن (BDD) مجموعه‌ای از افکار، احساسات و رفتارهای وسواس‌گونه درباره ظاهر فرد را در بر می‌گیرد. افراد مبتلا به این اختلال اغلب تصور می‌کنند که یک یا چند بخش از بدن‌شان "نقصی جدی" دارد، در حالی که این نقص برای دیگران یا وجود ندارد، یا بسیار جزئی است. با این حال، این تصور اشتباه به شکل مداوم و آزاردهنده در ذهن فرد تکرار می‌شود و تاثیر زیادی بر زندگی‌اش می‌گذارد.

علائم رایج این اختلال عبارت‌اند از:

نگرانی افراطی درباره ظاهر: تمرکز وسواس گونه روی بخشی خاص از بدن، مانند بینی، پوست، مو، فک، دندان‌ها یا اندام‌ها.

• بررسی مکرر خود در آینه یا بالعکس، اجتناب کامل از دیدن آینه‌ها.

• پوشاندن یا پنهان کردن "نقص" با لباس، آرایش یا ژست خاص.

• مقایسه مداوم ظاهر خود با دیگران به صورت منفی و تحقیرآمیز.

• پرسیدن مکرر از دیگران درباره ظاهر خود (رفتارهای اطمینان‌طلبانه).

• اجتناب از موقعیت‌های اجتماعی یا عمومی به دلیل احساس خجالت یا زشتی.

• افکار مزاحم و تکرارشونده درباره زشت بودن یا نازیبایی بدن.

• انجام مکرر اعمال زیبایی یا علاقه وسواسی به جراحی‌های زیبایی که معمولا هم رضایت‌بخش نیستند.

• افسردگی، اضطراب، کاهش اعتماد به نفس و گاه افکار خودکشی به دلیل نارضایتی از ظاهر.

این علائم معمولا در نوجوانی یا اوایل جوانی شروع می‌شوند و اگر درمان نشوند، می‌توانند به مرور زمان شدت بیشتری پیدا کنند. بسیاری از مبتلایان حتی متوجه نمی‌شوند که مشکل‌شان روانشناختی‌ست و آن را با عباراتی مثل "من فقط ظاهرمو دوست ندارم" توجیه می‌کنند. به همین دلیل، آگاهی از این علائم اولین گام مهم برای تشخیص و درمان به موقع است.

حتما بخوانید: دلیل چاقی کودکان

علت ایجاد اختلال بدشکلی بدن

اختلال بدشکلی بدن (BDD) معمولا نتیجه ترکیبی از عوامل زیستی، روانی و اجتماعی است. این اختلال به ندرت تنها به‌دلیل یک عامل خاص به وجود می‌آید، بلکه مجموعه‌ای از تجربه‌های زندگی، ویژگی‌های شخصیتی و زمینه‌های ژنتیکی در پیدایش آن نقش دارند. در ادامه، به مهم‌ترین علت‌های شناخته شده این اختلال اشاره می‌کنیم:

عوامل روانشناختی و شخصیتی

افرادی که عزت نفس پایین، حساسیت بالا به قضاوت دیگران، یا گرایش به کمالگرایی دارند، بیشتر در معرض ابتلا به BDD قرار می‌گیرند. تجربه‌های دوران کودکی، مانند تحقیر شدن به‌خاطر ظاهر، مقایسه شدن با دیگران، یا زورگویی (bullying) نیز می‌تواند پایه‌گذار شکل‌گیری این اختلال در بزرگ‌سالی شود. برخی افراد هم به‌شکل ذاتی گرایش بیشتری به تمرکز روی جزئیات دارند، که در زمینه بدشکلی بدن، تبدیل به وسواس می‌شود.

تاثیرات فرهنگی و رسانه‌ای

جامعه‌ای که زیبایی را در چارچوبی محدود و غیرواقعی تعریف می‌کند، نقش مهمی در افزایش اضطراب‌های مرتبط با ظاهر دارد. رسانه‌ها، شبکه‌های اجتماعی و تبلیغات زیبایی، تصویری غیرواقعی از "بدن ایده‌آل" ارائه می‌دهند و افراد را به مقایسه‌های مداوم سوق می‌دهند. فشار برای رسیدن به استانداردهای زیبایی اغراق‌شده یکی از دلایل رشد چشمگیر این اختلال در دهه‌های اخیر است.

عوامل زیستی و ژنتیکی

مطالعات نشان می‌دهد که اختلال بدشکلی بدن می‌تواند زمینه ارثی داشته باشد. اگر یکی از اعضای خانواده به اختلال وسواس فکری-عملی، اضطراب یا افسردگی مبتلا باشد، احتمال بروز این اختلال در بستگان درجه اول بیشتر می‌شود. همچنین، عدم تعادل در برخی مواد شیمیایی مغز مانند سروتونین ممکن است در شدت‌ یافتن افکار وسواسی نقش داشته باشد.

در واقع، اختلال بدشکلی بدن واکنشی پیچیده به فشارهای درونی و بیرونی است؛ ترکیبی از آنچه فرد از درون تجربه می‌کند، و آنچه جامعه به او تحمیل می‌کند. شناخت علت‌ها کمک می‌کند تا با نگاه دقیق‌تری به سراغ درمان برویم و ریشه‌های پنهان این اختلال را بهتر درک کنیم.

حتما بخوانید: اختلالات خوردن در نوجوانان

راه های درمان اختلال بدشکلی بدن

درمان اختلال بدشکلی بدن (BDD) نیازمند رویکردی چند‌بعدی است که هم به افکار وسواس‌گونه فرد درباره ظاهرش بپردازد و هم به اضطراب، افسردگی یا مشکلات عملکردی ناشی از آن کمک کند. خوشبختانه، روش‌های درمانی مؤثری برای این اختلال وجود دارد که می‌توانند کیفیت زندگی افراد را به طور چشمگیری بهبود دهند.

درمان شناختی‌-رفتاری (CBT)

درمان شناختی-رفتاری (CBT) مؤثرترین و شناخته‌شده‌ترین رویکرد روان‌درمانی برای درمان اختلال بدشکلی بدن است. این نوع درمان به فرد کمک می‌کند افکار منفی، تحریف‌شده و وسواس‌گونه درباره ظاهر خود را شناسایی و بررسی کند. مبتلایان به BDD اغلب درگیر باورهایی هستند که بر پایه واقعیت نیستند؛ مثل این‌که «هیچ‌کس منو دوست نداره چون بینی‌ام زشته» یا «اگه پوستم صاف نباشه، نباید از خونه بیرون برم». CBT به‌فرد یاد می‌دهد این افکار را زیر سؤال ببرد و جایگزین‌های واقع‌بینانه‌تری برای آن‌ها پیدا کند.

بخش مهم دیگری از CBT شامل کار بر روی رفتارهای اجتنابی یا تکراری است، مانند اجتناب از آینه، بررسی مکرر ظاهر، یا مقایسه دائم خود با دیگران. در جلسات درمانی، فرد یاد می‌گیرد که چطور به‌آرامی در معرض موقعیت‌هایی قرار بگیرد که قبلاً باعث اضطرابش می‌شدند و بدون استفاده از رفتارهای وسواس‌گونه با آن‌ها کنار بیاید. این تکنیک‌ها به مرور ذهن را از چرخه وسواس و اضطراب خارج می‌کنند.

CBT همچنین بر افزایش عزت‌نفس، تمرین پذیرش بدن، و توسعه مهارت‌های مقابله‌ای تمرکز دارد. درمانگر کمک می‌کند فرد بتواند ارزش خود را فراتر از ظاهر تعریف کند، به نقاط قوت واقعی‌اش توجه کند، و مهارت‌هایی برای کاهش نشخوار ذهنی و خودسرزنشی یاد بگیرد. در بسیاری از موارد، درمان شناختی‌رفتاری به‌تنهایی یا در کنار دارودرمانی، نتایج بسیار مثبتی برای بیماران به‌همراه دارد.

دارودرمانی

دارودرمانی معمولا برای افرادی توصیه می‌شود که شدت اختلال بدشکلی بدن در آن‌ها بالاست یا به شکل هم‌زمان از اختلالاتی مانند افسردگی، اضطراب یا وسواس شدید رنج می‌برند. رایج‌ترین داروهایی که برای BDD تجویز می‌شوند، داروهای ضدافسردگی از نوع مهارکننده‌های بازجذب سروتونین (SSRIs) هستند، مثل فلوکستین (Prozac)، سرترالین (Zoloft) یا فلووکسامین. این داروها می‌توانند فعالیت مغزی مربوط به افکار وسواسی و اضطراب را کاهش دهند.

با مصرف منظم دارو تحت نظر روان‌پزشک، افراد معمولا کاهش چشمگیری در افکار تحریف شده، رفتارهای تکراری و احساس خجالت و ناامنی درباره ظاهر خود تجربه می‌کنند. داروها به فرد کمک می‌کنند در جلسات روان‌درمانی موثرتر حضور داشته باشد و تمرکز بیشتری روی یادگیری مهارت‌های شناختی و رفتاری داشته باشد. گاهی دارو به تنهایی نیز می‌تواند کارآمد باشد، به ویژه در مراحل حاد یا زمانی که رواندرمانی در دسترس نیست.

مهم است بدانیم که دارودرمانی بدون مشاوره پزشکی نباید آغاز یا قطع شود، زیرا ممکن است عوارض جانبی، مقاومت دارویی یا بازگشت علائم به دنبال قطع ناگهانی دارو ایجاد شود. پیگیری منظم با روان‌پزشک، تعدیل دوز بر اساس واکنش فرد، و ترکیب دارو با درمان‌های غیردارویی، بهترین نتیجه را در بهبود کیفیت زندگی فرد مبتلا به BDD خواهد داشت.

آموزش ذهن آگاهی و مهارت‌های مقابله‌ای

ذهن‌آگاهی (Mindfulness) به معنای تمرکز آگاهانه بر لحظه حال و مشاهده افکار و احساسات بدون قضاوت است. برای کسانی که دچار اختلال بدشکلی بدن هستند، ذهن‌آگاهی ابزاری قدرتمند برای فاصله گرفتن از نشخوارهای فکری و خودانتقادی‌های مداوم درباره ظاهر است. با تمرین‌های ساده‌ای مانند تنفس آگاهانه، اسکن بدن یا مدیتیشن کوتاه روزانه، فرد یاد می‌گیرد به‌جای درگیر شدن با افکار منفی، آن‌ها را فقط «ببیند» و رها کند.

علاوه بر ذهن‌آگاهی، آموزش مهارت‌های مقابله‌ای به فرد کمک می‌کند در شرایط استرس‌زا یا موقعیت‌های اجتماعی، پاسخ‌های سالم‌تری نشان دهد. مثلاً به‌جای پنهان کردن ظاهر یا اجتناب از جمع، فرد یاد می‌گیرد چطور با اضطراب کنار بیاید، خودش را آرام کند یا با ذهنیت پذیرنده‌تری وارد موقعیت شود. این مهارت‌ها نه‌تنها به کاهش رفتارهای وسواس‌گونه کمک می‌کنند، بلکه حس کنترل فرد بر زندگی و بدنش را نیز افزایش می‌دهند.

تمرین منظم ذهن‌آگاهی همچنین می‌تواند به کاهش اضطراب، بهبود کیفیت خواب، افزایش تمرکز، و تقویت عزت‌نفس کمک کند. برای بسیاری از افراد مبتلا به BDD، یادگیری اینکه ظاهرشان تنها بخشی از هویت آن‌هاست ـ نه تمام آن ـ نقطه عطف بزرگی در روند بهبودی محسوب می‌شود، و ذهن‌آگاهی ابزار مهمی برای رسیدن به این درک عمیق است.

حمایت اجتماعی و خانوادگی

پشتیبانی عاطفی از سوی خانواده و دوستان نقش مهمی در بهبود اختلال بدشکلی بدن ایفا می‌کند. بسیاری از افراد مبتلا، احساس شرم یا انزوا دارند و تصور می‌کنند کسی آن‌ها را درک نمی‌کند. اگر خانواده یا نزدیکان آموزش ببینند که BDD فقط یک "دغدغه ظاهری ساده" نیست، بلکه نوعی اختلال روانی جدی است، می‌توانند با همدلی، صبوری و حمایت عاطفی واقعی از روند درمان فرد حمایت کنند.

رفتارهای حمایتی شامل گوش دادن بدون قضاوت، تاکید بر ویژگی‌های غیرظاهری فرد، تشویق به ادامه درمان و پرهیز از نظرات ناخواسته درباره ظاهر اوست. گاهی اطرافیان به طور ناخودآگاه با تکرار جملاتی مثل «نه اتفاقا خیلی خوشگلی!» باعث تشدید وسواس می‌شوند، در حالی که درک و همراهی صادقانه مؤثرتر است. آموزش مهارت‌های ارتباطی به اطرافیان هم در کاهش تنش‌ها مؤثر است.

همچنین، مشارکت در گروه‌های حمایتی (حضوری یا آنلاین) می‌تواند به فرد کمک کند بفهمد تنها نیست و افراد دیگری هم با چالش‌های مشابه دست و پنجه نرم می‌کنند. شنیدن تجربه‌های دیگران، به اشتراک گذاشتن احساسات، و دریافت بازخورد از کسانی که خودشان در مسیر بهبود قرار دارند، حس تعلق و انگیزه برای ادامه درمان را در فرد تقویت می‌کند.

درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد (ACT)

درمان پذیرش و تعهد (Acceptance and Commitment Therapy) یکی از رویکردهای نوین و موثر در درمان اختلال بدشکلی بدن است که بر پایه ذهن‌آگاهی، پذیرش تجربه‌های درونی، و حرکت در راستای ارزش‌های فردی بنا شده است. برخلاف درمان‌های سنتی که هدفشان تغییر افکار منفی است، ACT به فرد یاد می‌دهد چطور این افکار را بپذیرد بدون آن‌که به آن‌ها واکنش نشان دهد یا اسیرشان شود.

در فرآیند درمان، مراجع یاد می‌گیرد که افکار انتقادی درباره بدنش را به عنوان «افکار» ببیند، نه «واقعیت». مثلاً وقتی ذهن می‌گوید «تو زشتی»، فرد در ACT تمرین می‌کند که به‌جای باور کردن یا جنگیدن با این فکر، آن را مشاهده و رها کند. این مهارت به فرد کمک می‌کند از چرخه بی‌پایان کنترل ظاهر، اجتناب، و نشخوار ذهنی خارج شود و انرژی‌اش را به سمت اهداف معنادار زندگی هدایت کند.

اکت همچنین با شفاف‌سازی ارزش‌های شخصی به فرد کمک می‌کند تا زندگی خود را بر پایه چیزهایی بنا کند که واقعاً برایش اهمیت دارد مثل ارتباطات انسانی، رشد شخصی، یا رضایت شغلی نه صرفا بر اساس ترس از قضاوت دیگران یا تصویری که آینه نشان می‌دهد. این تغییر جهت، می‌تواند به رهایی روانی و بازگشت به زندگی اصیل و باکیفیت منجر شود.

حتما بخوانید: درمان اکت چیست

 

 

سوالات متداول

1- اختلال بدشکلی بدن چیست؟

اختلال بد شکلی بدن، چیزی فراتر از نارضایتی ساده نسبت به ظاهر است و این اختلال می تواند اعتماد به نفس فرد را نابود کند که در متن مقاله شرح داده شده است.

2- علائم اختلال بدشکلی بدن چیست؟

اختلال بدشکلی بدن مجموعه ای از افکار، احساسات و رفتار های وسواس گونه درباره ظاهر فرد را در بر می گیرد که در متن مقاله توضیح داده شده است.

3- علت ایجاد اختلال بدشکلی بدن چیست؟

اختلال بدشکلی بدن معمولا نتیجه ترکیبی از عوامل زیستی، روانی و اجتماعی است که در متن مقاله شرح داده شده است.